Có lần tôi đã hỏi đùa cậu em học lớp 9 là “Em học tiếng Việt chưa xong mà sao suốt ngày chúi mũi học tiếng Anh vậy?” thì nó bảo “Giờ còn mấy ai học văn nữa ạ. Giờ là phải học tiếng Anh mà còn đi đây đi đó chứ”. Không phủ nhận là nó hay nhiều bạn trẻ khác nói vậy cũng là có ý đúng, nhưng ngẫm lại ta thấy một sự thật đáng buồn là môn văn đang dần mất đi sức hút của nó.

Thực trạng

Có lần, vô tình nhìn vào một lớp chuyên tự nhiên khối 10 trong một giờ văn, tôi đã chộp được ít nhất năm cái điện thoại đang hoạt động hết công suất; một quyển vở ô li đang kín dần những dấu “O”, “X”. Còn nếu bạn dạo quanh trường học nào đó những khi có giờ văn, ta thấy phần lớn các lớp đó có “mẫu số chung” là sự ngoan ngoãn kì lạ của học sinh và sự độc thoại nhiều khi là cả giờ của thầy cô, kể cả là ở những lớp được coi là chuyên văn đi nữa, thầy giảng cứ giảng, trò nghe cứ nghe, chép cứ chép, đến khi kiểm tra thì đem cái đó ra bê nguyên xi vào bài hay chép văn mẫu. Có những bài văn giống nhau như đúc vì cùng một khuôn đã không còn là chuyện lạ. Trong các đội tuyển học sinh giỏi, đội văn và cả đội sử, đội địa luôn phải giành giật học sinh với các đội khác vì một lí do: học sinh giỏi thường giỏi hai ba môn và chẳng mấy khi họ cho lớp văn là một sự lựa chọn chính thức của mình cả. Với họ, các môn toán, lí, hóa, anh, sinh mới là những “cửa” chắc chắn cho mình. “Nhất Y nhì Dược tạm được Bách Khoa” là một tư tưởng vẫn còn đè nặng lên quan điểm chọn nghề trong tương lai gần của phần lớn học sinh THPT.

Vẫn còn những học sinh yêu môn văn

Nói như vậy không có nghĩa là không còn những học sinh biết rung cảm trước những tác phẩm văn học. Vào hiệu sách, thấy những cô cậu học trò áo mang phù hiệu những trường THCS, THPT say mê với những tập truyện tưởng như rất lỗi thời với nhu cầu thưởng thức văn hóa đọc của phần đô học sinh thời nay: “Đất vỡ hoang”, “Tuổi thơ dữ dội” những người trong nghề mới thấy được an ủi phần nào. Học sinh dù gì vẫn là con người chứ không phải là những cỗ máy, chỉ là các em không có điều kiện hoặc không muốn đi sâu với môn văn thôi.


Nguyên nhân

Khi mà công nghiệp hóa đã gõ cửa từng mảnh đất, từng “cái đầu” của người dân đất Việt thì các ngành nghề hot chắc chắn phải là các ngành liên quan tới công nghiệp, công nghệ, kinh tế. Với những nghề này, phần lớn là không có chỗ cho tư duy kiểu văn, hay nói thẳng ra là môn văn hoàn toàn chỉ là thứ yếu, cái cần hơn cả là khả năng về các môn tự nhiên. Lấy một ví dụ đơn giản là ngành quản trị kinh doanh, quản lí tài chính ngân hàng chẳng hạn. Mang lại cho người làm rất nhiều tiền nhưng cái cần ở những người đã thi khối D này là một cái đầu thực dụng, nhạy bén và khôn ngoan hơn là những cái đầu bay bổng của văn. Thế đấy! Trong thời buổi mà đồng tiền đã là thước đo chính của đại đa số chúng ta thì những tư duy thực dụng có lẽ đã bóp nghẹt sự bay bổng của học trò.

Việc học trò đang dần quay lưng với môn học vốn được coi là “nhân học” này có một phần không nhỏ của phụ huynh. Có những vị phụ huynh cũng rất muốn tạo cho con một đời sống tâm hồn phong phú, thậm chí không tiếc tiền mua cho con những quyển sách mà con thích, nhưng đến khi con tỏ ý muốn theo nghề văn thì lại phản đối kịch liệt. Với họ phải có tiền mới có cuộc sống tốt đẹp, mà môn văn thì có rất ít lựa chọn. Thậm chí, có những vị khi thấy con mình sáng tác thơ văn hay “suốt ngày cắm cúi vào mấy thứ vớ vẩn sến súa” thì nổi cáu, cho rằng chúng làm con mình sao nhãng việc học, làm kết quả toán lí hóa thụt lùi đi. Vì thế, có người đã phải ngậm ngùi chia tay với nghề văn hay phải tự tay đốt đi các tác phẩm tâm huyết hoặc thậm chí chịu đòn vì muốn thi đại học văn. Buồn thay.

Một lí do khác là việc cơn lốc mạng xã hội đã cuốn băng thói quen đọc sách của giới trẻ. Đâu rồi cái thuở mà học sinh ngóng đợi từng quyển truyện sắp ra hay gối đầu giường những quyển sách. Bây giờ, thay vào những quyển sách thì đầu giường là những chiếc điện thoại kết nối facebook, zingme,… 24/24h. Học sinh giờ chỉ thích chát chít trên mạng chứ mấy khi họ ngồi đọc sách. Khi tâm hồn khô cạn cảm xúc thì đương nhiên văn học sẽ trở thành thứ xa lạ với họ. Bên cạnh đó, những lần làm văn mà học sinh luôn phải dò ý giáo viên, không được đưa ra ý kiến của riêng mình cũng làm ham thích môn văn của học sinh giảm xuống rất nhiều.

Hậu quả

Lối học văn thụ động theo kiểu thày đọc, trò ghi; lối học văn theo một công thức định sẵn như toán sẽ cho ra lò những tâm hồn cằn cỗi, không biết rung cảm trước cái tốt, cái đẹp; không làm cho con người ta, nhất là thế hệ trẻ nhận ra giá trị chân thiện mĩ.

Hy vọng

Có lẽ chưa bao giờ ta nghĩ tới hệ quả của việc học văn và dạy văn như thế này thì chúng ta sẽ có được một thế hệ học sinh khô khan, thực dụng hay nguy hiểm hơn là có một nhân cách khô cằn vô cảm. Và điều này đã có, tuy chưa nhiều nhưng cũng đủ để chúng ta phải suy nghĩ lại. Để thay đổi thực trạng học văn ngày nay không thể nào chỉ trong một sớm một chiều. Môn văn cũng không chỉ qua một đêm mà khôi phục vị thế của mình được. Trên con đường thực hiện nhiệm vụ đó, chúng ta còn phải cố gắng nhiều lắm, nhưng chắc chắn là phải bắt đầu từ ý thức con người. Phải là như thế. Bởi nếu không yêu văn, không muốn học văn thì làm sao có được tình yêu thương đồng loại. Hình dung xem, nếu con người chỉ sống với nhau nhờ quan hệ đồng tiền. Không! Chúng ta không thể để cho điều lo lắng ấy thành sự thực.